گژگ کو در باورهای مردم استان ایلام - وبلاگ استش

به گزارش وبلاگ استش، مهره اصلی چشم زخم از دوران قدیم از جنس سنگ فیروزه بوده و با به وجود آمدن سفال لعاب دار این مهره سفالی با لعاب آبی لاجوردی و به شکل ها و اندازه های مختلف درآمد. کاربرد آن در بین مردم استان ایلام برای دفع چشم زخم است و در حال حاضر علاوه بر موارد یادشده به صورت تزیینی و متأسفانه مشابه سازی شده از جنس های چینی و شیشه ای جایگزین مهره های اصلی فیروزه ای و سفالی لعاب دار سنتی شده است.

بیشتر مردم استان ایلام به ویژه در بین عشایر استان و شهرهای کوچک تر و روستاها، این مهره لاجوردی و کبود را به نام گژگ کو یا میرگ کو به گردن یا قنداق نوزادان و طفل خردسال خود می اندازند و یا بر سرشانه لباسش می زنند. حتی برخی گژگ کو را به حیوانات مزرعه خود که درشت و استثنایی یا شیرده باشند می آویزند، مثلاً به گاوی که به طور استثنایی پُرشیر است. اما امروزه علاوه بر موارد یادشده برخی از صاحبان خانه در منازل نوساز یا خریداری شده و وسایل نقلیه به آینه جلوی اتومبیل، تاکسی، اتوبوس و یا کامیون خود آویزان می نمایند. در نو روزنامه، منسوب به حکیم عمر خیام، سنگ فیروزه و رنگ آبی فیروزه ای برای دفع چشم زخم ذکرشده، همچنین از دیدگاه ائمه اطهار از خواص سنگ فیروزه بسیار یادشده است.

خواص سنگ فیروزه از زبان ائمه اطهار:

امام صادق (ع) فرمودند: هر کس انگشتر فیروزه دست کند، دست او نیازمند نخواهد شد.

فضیلت فیروزه از قول امام کاظم (ع): فیروزه سنگی است که جبرئیل به رسول خدا (ص) هدیه نموده است.

و رسول خدا آن را به امیرمومنان علی (ع) بخشید

فیروزه درمان کسی است که صاحب فرزند نمی گردد.

امام صادق از رسول خدا چنین نقل فرمودند:

خداوند سبحان می فرماید: هر آینه من خدا، حیا می کنم از بنده ای که دستش را به سوی من بالا آورده و در دستش انگشتری با نگین فیروزه است، ناامید برگردانم.

عبدخیر می گوید: حضرت علی (ع) چهار انگشتر داشتند، که به دست می کردند:

- انگشتر یاقوت برای نجابت و بزرگی

- فیروزه برای پیروزی

-حدید چینی برای نیرومندی

- عقیق را نیز برای محافظت

از قدیم الایام برای فیروزه صندلی و اهمیت خاصی قائل بوده اند که ازجمله آن پادشاهان گذشته. آن ها بر روی تاج وتخت خود حتماً بهترین و زیباترین فیروزه ها را نصب می کردند تا علاوه باآنکه از آن ها مراقبت کند تاج وتخت آن ها را نیز حفظ کند و خوش یمنی به ارمغان آورد، این موضوع از آن نشأت می گرفت که ازجمله خواص فیروزه مراقبت از صاحبش است خصوصاً از چشم های بد و طلسم ها.

در فیروزه هیچ میکروبی اثر نمی نماید و بلاهای بد را به خود جذب می نماید. خواص فیروزه و اثرات آن به قدری زیاد است که جنبه های مختلف آن هنوز ناشناخته است.

استفاده از خواص درمانی فیروزه قدمت طولانی دارد. از این سنگ برای درمان سردرد، مسائل چشمی، تب و گزش حشرات استفاده می شده است.

برای مثال فیروزه را به صورت پودر درآورده و آن را به مریض که از درد شکم رنج می برد می خوراندند. فیروزه همچنین خواص ماوراء طبیعی نیز دارد که گفته می گردد به دلیل اینکه سنگی هارمونیک است برای آرام کردن بیماران عصبی مؤثر می افتد و استرس را از بیماران دور می نماید و دوستی ها را گسترش می دهد.

فیروزه سمبل شانس خوب و آرامش و محافظت در برابر شیطان است.

با عنایت به خواص فیروزه و رنگ آن که به لحاظ علمی نیز اثبات شده است گژگ کو نیز برگرفته از این سنگ ارزشمند در باورهای مردم استان صندلی خاص و ویژه ای دارد و کمتر خانه ای هست که در آن این مهره وجود نداشته باشد.

استفاده از این مهره ها از زمانه ای دور ولی نه به شکل امروزی معمول بوده است. با توجه به نبود امکانات در زمان قدیم و عدم دسترسی به سنگ فیروزه از سفال پخته شده لعاب دار به رنگ آبی اشکال مختلف و نامنظمی را می ساختند که معمولاً به صورت قطعه کوچکی و نامنظمی درمی آمد و اعتقاد داشتند که این مهره خاصیت دفع انرژی های منفی را دارد، و آن ها را از چشم بد در امان می دارد.

گژگ کو در مناطق عشایری بر شانه و قنداق و گهواره نوزادان ورودی سیاه چادرحیوانات فربه و شیرده و حتی بر یراق آلات اسب و قاطر نیز می بستند و در مناطق روستایی و شهری به دلیل اعتقاد و باور بر این اصل که گژگ کو جنبه اعتقادی (خواص فیروزه) و باورهای قدیمی ماورایی مبنی بر جلوگیری از چشم زخم و تا به امروز کاربرد بسیار دارد. علاوه بر موارد یادشده اثبات علمی استفاده از رنگ آبی برای تسکین ناراحتی عصبی چشم و کاهش کشش چشم زخم استفاده دارد.

گژگ کو در سال 1398 به شماره 1986 از آثار ناملموس استان در فهرست آثار ملی کشور توسط این جانب به ثبت رسید.

* گزارش از رائد ناصری فر کارشناس ارشد مردم شناسی استان ایلام